İki Kıta, İki Olimpiyat Adaylığı, İki Enformel Mahalle

2016 Rio: Favelalar buldozerlere karşı!

Vila Autodromo ve Ayazma birbirinden bir okyanus kadar uzak ama ayni mahallede oturan iki komsu kadar yakin iki cocugun hikâyesidir, ve maalesef “devlet babalari” ayni kaderi yazmaktadir.

Bugün Rio Belediyesi favelaları aktif ve pasif mahalleler olarak ikiye ayırıyor. Bu sınıflandırmada “aktif mahalleler” halen suç oranı yüksek, uyuşturucu kaçakçılarının (kısmen) söz sahibi olduğu ve güvenli olmayan yerleşimleri; “pasif mahalleler” ya da yine Rio Belediyesinin diğer tanımıyla “sleepy favela (uyuyan favela)”lar ise turizm ile işlevlendirilmiş özellikle de akademik çalışmalar için kenti ziyaret edenlerin bir turist edasıyla ziyaret edip fotoğraflar çektirdiği/çektiği mahalleleri oluşturuyor.  Özellikle 2000’lerle birlikte gerçekleşen Rio’daki bu favela ziyaretleri dilimizde “varoş turizmi” olarak çevrilebilecek “slum tourism”inden sonra literatüre “favela tourism (gecekondu turizmini)” eklemiştir.

Bu bağlamda Vila Autodromo Barra de Tijuca ilçesinin güney doğusunda bulunan bataklık bölgesinde konumlanmış yaklaşık 40 yıllık bir uyuyan favela yerleşkesi. Mahallenin kuruluşu ile Barra de Tijuca’nın kalkınma öyküsünün her ikisi de son 30 yıla tekabül eder.
2009’da Rio de Janeiro 2016 Olimpiyatları için ev sahibi seçildikten hemen sonra belediye Barra de Tijuca bölgesindeki 6 favela yerleşiminin, yaşayan 3500 hane ile birlikte kent çeperindeki başka bölgelere taşınacağını/yıkılacağını duyurmuştur.

“Evlerimizin yıkılacağını ve bizi başka bir yere taşıyacaklarını tüm Brezilya halkı ile birlikte öğrenmek için biz ne yapmış olabiliriz ki?”(Jane Nascimento, mahalle derneği temsilcisi, 22 Mayıs 2013’te Vila Autodromo)
 
Ekranlarda bahsedilen bu 6 mahalleden birisi Vila Autodromo’dur. Vila Autodromo o gün için 35 yıllık (2013 itibarı ile 40 yaşında) tarihi olan, düşük gelir grubundan 900 ailenin yaşadığı 4000 nüfuslu bir faveladır. Vila Autodromo adını hemen mahallenin sınırında bulunan 1977’de yapılan Uluslararası Nelson Piquet Autodromo’dan (Pisti) alır. “Vila” Portekizcede “kasaba”, “autodromo” ise “otomobil yarışı pisti” demektir; yani ‘vila autodromo’, ‘pist kasabası’ anlamına gelir.

Mahalle çoğunluğu 1-2 katlı olan ufak tefek evlerden oluşur. 11 dar sokaktan oluşan mahallenin ana yolları dışında tüm sokakları topraktır. Evlerin birçoğu bakımlı ve bahçelidir. Mahalleli ayrıca isteyen herkesin tohumunu getirip kullanabildiği bir “community garden (mahalle bostanına)” sahiptir. Mahalle derneğinin kendi tanımıyla: “işsizler, balıkçılar, enformel sektör çalışanları, yerinden edilenler ve göçmenlerden oluşan” bir mahalledir Vila Autodromo. Mahalleden konuştuğunuz herhangi biri size kendi evi dışında hangi evlerin inşaatında gönüllü çalıştığını ve hangi komşusunun evini birlikte yaptıklarının hikâyesini bir nefeste anlatabilir. Mahalleli sadece binaların duvarlarını örmemiş aynı zamanda, mahallenin tüm altyapı sistemini kendi döşemiş, kaldırım taşlarından yollara, kreşten okula, parktan futbol sahasına, dernek binasından kiliseye kendileri inşa etmişlerdir.

Vila Autodromo’luların kapısı son 10 yılda birçok kez farklı gerekçeler (taşkın alanında bulunması, kanalizasyon sisteminden ötürü gölün kirliliğine neden olması, 2007 Pan American Games organizasyonu, 1994 Dünya Zirvesi, 2016 Olimpiyat Oyunları, vs) öne sunularak, yıkım kararıyla çalınmıştır. Bu nedenle 2009’da duyurulan yıkım kararı mahalleli için yeni ya da şaşırtıcı olmamıştır. 1994 Dünya zirvesi sırasında tam da 49 yıllık resmi kullanım haklarının ertesinde, çevresel yarar gerekçe gösterilerek yetkililer tarafından mahallenin taşınma kararı çıkarılmıştır. Mahallelinin protestolarından sonra geri çekilen bu karar, 2007’deki Pan American Games (PAG)’e hazırlık sırasında yeniden öne sürülmüş, daha sonra geri çekilmiştir. Belediye 2010’da “Riskli Alanlar Raporu”nu açıklamış ve Vila Autodromo içindeki 119 evin taşkın alanında bulunması nedeniyle yıkılması gerektiğini belirtmiştir fakat bu karar da uygulanamamıştır. 1994’te Leonel Brizola tarafından verilen 49 yıllık araziyi kullanım hakkı, 1997 yılında Marcelo Alencar tarafından 99 yılığına uzatılmıştır. Ellerindeki bu yasal belgeler yıkım kararlarıyla yok sayılmaktadır [9].

Yazının devamı için ilerleyiniz.